Avuxeni!
Lowu i nxaxameto wo koma, wo komba tirhiselo ra marito ma Xitsonga, lama tirhaka ku bumabumela hi ku komba Vun’winyi. Xitsonga, ku fana na tindzimi hinkwato ta la misaveni, xa kota ku hambanisa no kumba ku hambana ka vun’winyi exikarhi ka xivulavuri na la vun’winyi byi nga kona.
Nxaxameto lowu, i wo kombisa, a wu helelanga;
N’wananga = N’wana wa MINA
N’wanaku = N’wana wa WENA
N’wanakwe = N’wana wa YENA
N’wanerhu = N’wana wa HINA
N’wanenu = N’wana wa N’WINA
N’wanavo = N’wana wa VONA
Nkatanga = Nsati wa MINA
Nkataku = Nsati wa WENA
Nkatakwe = Nsati wa YENA
Nkaterhu = Nsati wa HINA
Nkatenu = Nsati wa N’WINA
Nkatavo = Nsati wa VONA
Nunwanga = Nuna wa MINA
Nunaku = Nuna wa WENA
Nunakwe = Nuna wa YENA
Nunwerhu = Nuna wa HINA
Nunwenu = Nuna wa N’WINA
Nunavo = Nuna wa VONA
Hinkwerhu = HINA
Hinkwenu = N’WINA
Hinkwavo = VONA
Rikwerhu = Tikweni ra MINA/HINA
Rikwenu = Tikweni ra WENA/N’WINA
Rikwavo = Tikweni ra YENA/VONA
Makwerhu = Wa MINA/HINA
Makwenu = Wa WENA/N’WINA
Makwavo = Wa YENA/VONA
Nakulorhi = Wa MINA/HINA
Nakuloni = Wa WENA/N’WINA
Nakulobye = Wa YENA/VONA
Mutirhi-kulorhi = Wa MINA/HINA
Mutirhi-kuloni = Wa WENA/N’WINA
Mutirhi-kulobye = Wa YENA/VONA
Swanga = Swa MINA
Swaku = Swa WENA
Swakwe = Swa YENA
Swerhu = Swa HINA
Swenu = Swa N’WINA
Swavo = Swa VONA
Ririmi ranga = Ririmi ra MINA
Ririmi raku = Ririmi ra WENA
Ririmi rakwe = Ririmi ra YENA
Ririmi rerhu = Ririmi ra HINA
Ririmi renu = Ririmi ra N’WINA
Ririmi ravo = Ririmi ra VONA
Eka n’wina Vatsonga vo tirhisa Xizululwani na Xithathalapha (Xingoni xo phewa), lemukani leswi, rito “Mfo” ri komba vukwerhu eka rimbewu ra xinuna NTSENA. Makwerhu wa xisati a nga vuriwi “Mfo”. Leswiya swo “MfoWETHU wa mina” swa tshwama; hi mhaka ku, xilandzi “WETHU” xi komba vun’winyi eka munhu wo sungula wa vunyingi, ku nga “THINA”, hi Xitsonga i “Hina”.
Mfowami = Mfo wa MINA
Mfowako = Mfo wa WENA
Mfowakhe = Mfo wa YENA
Mfowethu = Mfo wa HINA
Mfowenu = Mfo wa N’WINA
Mfowabo = Mfo wa VONA
Nakambe, hi Xizululwani xexo, lahaya ka “DadeWETHU” mi fanele ku lemuka ku, xilandzi WETHU xi vula yini.
Ahee!