Xitsonga, ku fana na tindzimi hinkwato, xi na marito lama tirhisiwaka hi ku ya hi rimbewu. Rito leri tirhisiwaka eka rimbewu ra xisati, a ri tirhisiwi eka rimbewu ra xinuna, handle ka loko rito rero ri nga ri rito ro komba rimbewu.
Swi hundzuke ntolovelo, ku twa vanhu vo vulavula Xitsonga, laha va vulaka munhu wa xisati ku i “Ndzisana”.
Xana rito “Ndzisana” ri vula yini? Ri tirha loko swi te yini?
Xitsonga, i ririmi leri nga na marito mo kongoma loko swi ta eka timhaka ta rimbewu. Loko rito, ri ri hava rimbewu, Xitsonga xa hlamusela hi ku olova. Hi Xitsonga, a swi koteki ku munhu wa xisati a vuriwa “Ndzisana”, nakambe, a swi koteki ku munhu wa xisati a vula munhu wa xinuna ku i “Ndzisana”.
Rito “Ndzisana” ri vula “Ndzisi” leyintsongo.
Xana “Ndzisi” i yini?
Ndzisi i munhu loyi ku nga Murisi, kumbe loyi a nga ta va Murisi eka nkarhi lowu taka, kumbe loyi a nga tshama a va Murisi. Hi ndzhavuko wa Vatsonga, ku risa vaxinuna, xisweswo, “Ndzisana” i munhu wa xinuna. Rito leri, ri tirhisiwa hi vamakwavo va xinuna, lavakulu, eka lontsongo. Hi lexi endlaka, hi Xitsonga, loko ku velekiwa n’wana waxinuna, u vuriwa “Wandzisanyana”, ivi loko ku velekiwa n’wana waxisati, u vuriwa “Wanhwanyana”.
Rito “Ndzisana” ri komba ntangha (vutsongo) eka munhu wa rimbewu ra xinuna.
Munhu wa xisati, loko a vula makwavo wa yena lontsongo, swi nga ri na mhaka na rimbewu, u ri “Ntsongwana”.
Avuxeni!
Tsalwa ro yelana;
Image source: nairaland.com