Nkoka wa Khalavatla

Khalavatla / Kalavatla / Kavatla

Khalavatla (Watermelon) i muhandzu lowu nga tala ngopfu, no dyiwa ngopfu exikarhi ka vanhu va tinxaka leti kumekaka edzongeni-vuxa bya tiko-nkulu Afrika. Eka Vatsonga, khalavatla i muhandzu wa nkoka swinene, ku suka khale ka khaleni. Handle ka ku va khalavatla ku ri muhandzu wo timula torha, wu tlhe wu va na swihlawulekisi swo tala, wu na matimba yo aka miri, yo tiyisa miri, no sivela kumbe ku pfuna miri ku papalata na ku antswisa swiyimo swa rihanyo. Exikarhi ka hina Vatsonga, ku na tinxaka to hlayanyana ta makhalavatla, kambe leti tivekaka ngopfu i khalavatla lero basa na lero tshwuka.

Khalavatla, na ku nandzika ka rona, ku na lava ri nga va fambeleki kahle. Loko va ri dya, kumbe loko va nwa mati ya rona, va hetelela va vabya. Hambi swi ri tano, eka tsalwa leri, hi ta kombisa hi la vanhu valavo, va nga kotaka ku tiphina hi khalavatla handle ko vabya.

Swin’wana swa swihlawulekisi swa nkoka swa khalavatla, hi leswi:

#1 – Khalavatla hi roxe, ri taleriwe hi mati; kwalomuya ka 92% eka khalavatla, i mati.

Mati ya khalavatla ya na xivumbeko xa ku va mati, na xivumbeko xa ku va nhlowa (juice). Mati, hambi ya nga ri na vunhlowa, ya na nkoka swinene emirini. Khalavatla ra pfuna ku miri wu nga heleriwi hi mati.

#2 – Hambi leswi khalavatla ri nga na swinyanganyi swa ntumbuluko, ku nyanganya ka rona, a hi lokuya ko onha emirini. Khalvatla, ri fuwe ngopfu hi:

Vitamin C, yi basisa miri, yi sivela switsongwa-tsongwani
Vitamin A
Potassium
Magnesium
Vitamins B1, B5 na B6

#3 – Khalavatla ri taleriwe hi swihlawulekisi swo humesa thyaka emirini, ku fana na leswi:

Carotenoids
Beta-carotene
Lycopene
Citrulline

Swihlawulekisi leswi, swi pfuneta miri ku tibasisa, ivi thyaka ri huma hi xivumbeko xa mintsakamisi.

#4 – Khalavatla ri na swihlawulekisi leswi nga pfunaka ku sivela Mfukuzani ya xidyelo (Digestive System Cancer/Cancro do Sistema Digestivo). Vulavisisi byi kume ku, xihlawulekisi xa “Lycopene” lexi nga ka khalavatla, xi na vuswikoti byo lwisa Mfukuzani ya xidyelo.

#5 – Khalavatla ri pfuneta ngopfu ku hlayisa rihanyo ra mbilu.

Vuvabyi bya mbilu byi hlayiwa ku va eka xiyimo xo sungula eka mavabyi lama koxaka vutomi bya vanhu emisaveni. Swi na nkoka ngopfu ku vanhu va dya swakudya leswi hlayisaka rihanyo ra mbilu ya vona, leswi, swi pfuna ngopfu eka ku hunguta mhaka ya Ntlakuko wa Ngati (High Blood Pressure/Tensão Alta) na mhaka yo taleriwa hi mafurha emirini.

Khalavatla ri pfuna ngopfu eka ku hlayisa mbilu. Vulavisisi byi komba ku Lycopene yi nga ha pfuna ku ku hisa mafurha, na ku ehlisa ntlakuko wa ngati. Hi ndlela leyi, khalavatla ri pfuna na ku hunguta ku ndlandlamuka ka miri.

#6 – Khalavatla ri na Citrulline, xi hlawulekisi lexi pfunaka ku ndlandlamukisa minsiha, leswi olovisaka nkhuluko wa ngati emirini.

#7 – Lycopene leyi nga ka khalavatla, ya pfuna ku tengisa byongo, hi ndlela yaleyo, yi pfuna eka ku sivela, ku nonokisa kumbe ku hunguta vukarhi bya vuvabyi bya Alzheimer.

#8 – Khalvatla ra basisa mahlo, ri tlhe ri pfuna ku sivela vuvabyi bya mahlo, ngopfu eka vanhu lava kuleke.

#9 – Khlavatla, ra pfuna eka ku humesa makarhala emirini, na ku hunguta ku pfimba ka miri loku vangiweke hi makarhala.

#10 – Khalavatla ri pfuna ngopfu ku sivela ku pfimba ka miri, eka vanhu lava tirhaka hi ku tlakula swo tika. Eka van’wamatsambu, na le ka lavo endla vutiolori, swi na nkoka ku dya khalavatla endzaku ka migingiriko leyi.

#11 – Khalavatla, tani hi ku ri fuwe hi Vitamin A na Vitamin C, ri hlayisa nhlonghe na misisi.

Vitamin C yi pfuna ku vuyelerisa nhlonghe no tiyisa misisi.
Vitamin A yi na nkoka ngopfu ka ku tiyisa nhlonghe, handle ka yona, nhlonghe a yi vangami, a yi tiyi.

Nakambe! Lycopene na Beta-carotene, i swihlawulekisi leswi pfunaka eka ku sirhelela nhlonghe eka ku hisa ka dyambu.

#12 – Khalavatla ri pfuna ngopfu eka ku gayela swakudya. Tani hi ku ri taleriwe mati-nhlowa, ku gayela swakudya, ku va ntirho wo vevuka emirini. Hi ndlela leyi, khalavatla ri pfuna ku munhu a ya exiyindlwanini hi ntolovelo, na swona a vevukeriwa hi ku tirhuma.

#13 – Khalavatla ri pfuna ngopfu ku basisa no hlayisa tiyinsu, ri tlhe ri pfuna ku mintsakamisi yi khuluka hi ku ringanela.

#14 – Eka lava nga na ku loko va dya khalavatla, va vabya, va nga ha vuyeriwa hi ku kuma swihlawulekisi hinkwaswo. Khalavatla ra dyiwa ri ri rimbisi, ri tlhe ri dyiwa na ri tselekiwile. Loko ri tselekiwile, ri hela matimba ya rona yo tlhotlha nhlombho (Allergy/Alergia). Ku tselekeka khalavatla: