Loko ku vulavuriwa hi vunanga bya Xitsonga, ku na mavito mo hlaya lama tshamaka ma ri kona, ma ta va kona hi laha ku nga heriki. Rin’wana ra vito leri nga ta va kona ku fikela emakumu, i vito ra Peta Teanet.
Peta Teanet i munhu loyi a nga tisa ku hambana, tlhelo a siya vito ra yena eka vuyimbeleri hi ku angarhela, ngopfu eka vuyimbeleri bya Xitsonga Teanet, ku vuriwa ku u velekiwe hi siku ra 16 June 1966. Swa tiveka ku mhani wa yena i manana Emma wa ka Peta. Teanet a ku ri n’wana wa vunharhu eka vana va manana Emma Peta. Swi nga hlamarisa votala, ngopfu lava a va swi teka onge, Peta i vito. Peta i xivongo xa mhani wa Teanet. Peta Teanet, a ku ri vito leri Teanet a nga ri tirhisa eka swa vuyimbeleri. Loko a hlamusela, na a ha hanya, u vule ku vitanelo ra Peta Teanet ri sungule kun’wani la a a tirha kona, tani hi leswi eka pasi, ku rhangiwa hi xivongo, ivi ku landza vito, loko a vitanisiwa xisweswo, swo mila. Kutani, loko a nghene eka swavuyimbeleri, a vitaniwa Peta Teanet. Loko a ta ve a tiendlele vito, ngopfu endzhaku ka nkandziyiso wa yena wa madyondza, “Maxaka”, vito ra Teanet se a ri tirha tani hi xivongo, kumbe tani hi vito ravumbirhi eka makwavo wa yena Forster na mhani wa yena Emma, lava, eka vuyimbeleri bya vona, va vuye va tiveka tani hi Fosta Teanet na Emma Teanet.
Teanet u ve muhanyi tlhelo mutshami wa le Thapane, ku nga muganga wa le Bolobedu, edzongeni ka le ka Modjadji. Teanet a ku ri munhu loyi a a tlanga “keyboard” a tlhe a yimbelela eka khwayere loko a ha kula. Loko a nga se va na ndhuma, Teanet u kote ku ya kandziyisa tinsimu tinharhu eka khale ka Radio Tsonga (leyi sweswi ku nga MLFM), ndzhaku ka sweswo, a teka rendzo ro “ya” eJohannesburg, ku ya rhendzeveta byo vutomi.
Joni ku nga Joni…
Swi le rivaleni ku, Teanet u ve na nkucetelo wa tinyeleti ta ndhuma eka vuyimbeleri bya Xitsonga eka malembe lamaya, tinyeleti to fana na Dr Thomas Chauke, Paul Ndlovhu, HW Makhuvele, Banda Six, Norman Mathevula, Samson Muthombeni na van’wani. Kambe, ku ve Paul Ndlovhu loyi a nga va na nhlohlotelo na nkucetelo ngopfu eka Teanet. Eka Vatsonga va le madorobeni, na Vatsonga lava a va tirhela emadorobeni, Paul Ndlovu a ku ri yena nhlonhlori tlhelo nyeleti yo funga Vutsonga, handle ko kanakana. Loko Paul Ndlovhu a lova hi lembe ra 1986, ku ve na ku kayivela ngopfu eka munhu loyi a a ta yisa emahlweni vunanga bya Xitsonga bya Disco. Vuyimbeleri bya Paul Ndlovhu, a byi tinyike matimba, eka matiko-xikaya hinkwawo, na le handle ka tiko ra Afrika Dzonga. Ku hava loyi a nga hupiwa hi “Hi ta famba moyeni Tsakani”. Tani hi rihati, jaha ra n’waPeta, yena Teanet a humelela hi lembe ra 1988, na nkandziyiso wa yena wa madyondza, lowu thyiweke “Maxaka”.
Maxaka yi humelerisiwe hi Lefty Rikhoto, murhangeli wa ntlawa wa Mordillo. Hi ta tsundzuka ku Mordillo a ku ri ntlawa lowu a wu yimbelela na mufi Paul Ndlovhu. Ku vuriwa ku, loko Teanet a hlangana na Lefty, xikongomelo a ku ri mhaka yo ku kumeka munhu wo yimbelela loyi a nga ta siva Paul Ndlovhu, ku Mordillo va ya emahlweni na gondzo ra mufi. Kambe loko Lefty a twa Teanet, a vona swi antswa va tshika mhaka yo ringeta ku siva Paul Ndlovhu. Va vona swi antswa ku Teanet a va Teanet. Maxaka ku ve nkandziyiso lowu nga rhandziwa, lowu nga tsakeriwa no xaviwa na hi tinxaka hinkwato. Hi lembe ra 1989, Teanet u vuye a humesa nkandziyiso wa vumbirhi, lowu nga thyiwa “Divorce Case”. Nkandziyiso lowu, hi wona wu nga komba ku, Teanet, u tele ku ta tshama. Ku suka kwalano, Teanet u endle nkandziyiso wo xixima mufi Paul Ndlovhu laha Teanet a nga yimbelela tinsimu ta Paul Ndlovhu. Na wona wu tsakeriwe ngopfu hi vaxavi.
Ku suka kwalano, Teanet u vuye a sungula ku aka tshanga leri a ri ri na swiyimbeleri swo koka rinoko eka varhandzi na vaseketeri. Swiyimbeleri leswi, swi vuye swi va na ndhuma na matimba, ku nga ri Afrika Dzonga ntsena, kambe na le ka matiko hinkwawo ma dzonga na le vuxeni bya Afrika. Teanet a duma ku suka eKapa ku ya fika le Daar Es Salaam, ndhuma ya Teanet a yi fika Botswana, Lesotho, Zimbabwe, Swaziland, Mozambique, Malawi, Zambia na Tanzania.
Teanet a ku ri munhu wa tshengwe, eku loveni ka yena, u siye 8 wa vavasati. Vasati va Teanet hinkwavo, a va tirha na yena eka swa vuyimbeleri bya yena tani hi swiyimbleri na swihlaveleri eka tinsimu ta nuna, kambe a va ri na minkandziyiso ya vona. Van’wani lava a va ri na ndhuma ngopfu, a ku ri Shamilla na Vuyelwa, loyi wo hetelela, na sweswi ka ha ri xiyimbeleri xa vito, xa ndhuma eka vuyimbeleri bya Xitsonga, ngopfu lebya muxaka wa Disco.
Eka malembe ma yena, Peta Teanet Music Productions, a yi katsa swiyimbeleri leswi:
- Peta Teanet
- Fosta Teanet (Makwavo)
- Emma Teanet (Manana)
- Jeanet Teanet (N’wana)
- Linah Khama
- Vuyelwa
- Shamilla
- Luz de Sa
- Girlie Mafurha
- Julius Bomba
- Ashanti
- Tinito
- Samson Mthombeni
- Na van’wani
Mavito hinkwawo lawa, a ku ri mavito mo xavisa swinene.
Ku suka lembe ra 1988, ku ya fika 1994, Teanet u lo khoma matomu a tlhe a khayima nyarhi a ri yexe eka vunanga bya Disco ya Xitsonga. Va ve kona lava a va ri kona, kambe Teanet a ku ri yena. Mavito mo fana na Xilembe, Ali Maake, Sister H, a mo hlongorisela eka Teanet. Swilo swi sungule ku hundzuka, loko ku ta humelela Joe Xirimani, loyi a nga humelerisa no kandziyisa Penny Penny, Esta M, JK Khazamula and Hasani. Vanhu lava, va fike hi ku ganda, ivi va tsemerisa ku endla hi ku rhandza ka Teanet. Kambe, handle ko kanakana, ku suka 1988 ku ta fika 1994, vunanga bya Disco ya Xitsonga, a byi ri na vito rin’we ntsena: PETA TEANET.
Eka nkarhi walowo, Teanet a ku ri yena matsune wa Disco ya Xitsonga. Nkandziyiso wa Teanet, lowuya wa “U Ta Ku Tsakisa”, laha a ku ri na njamba ya “N’wayingwani”, wu ninginikise misava. Teanet u kombe misava ku, Teanet a ko va munhu wo landza minkondzo ya Paul Ndlovhu, kambe na yena u le ku siyeni ka minkondzo. Na sweswi, N’wayingwani ka ha ri njamba ya muxaka wa yona yi ri yoxe. Njamba yo tiveka no duma, ku fana na Maxaka, ematikweni mo tala. Teanet, ku fana na swiyimbeleri swo tala swa minkarhi ya yena, va kanganyisiwe ngopfu eka timhaka ta masagwadi na ku fundziwa.
Teanet a ku ri nsini leyi a yi landzelela no chivirika eka timhaka ta swa mfuma-tiko. Loko ku love Chris Hani, loyi a ku ri matsalani-nkulu wa vandla ra SACP, Teanet u endle nkandziyiso wa Reggae, laha a nga kombisa ku, wa swi kota ku endla vuyimbeleri byo hambana na Tsonga Disco, hi nkandziyiso wo xixima no fundza Chris Hani. Nkandziyiso lowu, wu humesiwe hi vito ra “Jah Man T”.
Loko Xirimani a nghene hi va Penny Penny na va Hasani, u nghenise Disco ya Xitsonga yo nonoka kambe na yi ri na ntikelo wa mindzhumbha. Muxaka lowu wa Disco, a wu ri na nhlohlotelonyana wa Dancehall ya le Jamaica leyi a yi dume misava hinkwayo. Bombo se a ri sungula ku cinca. The market was now shifting. Eka disco liya yo tirhisa keyboard yo lala, na yi hatliselanyana, a ku ri na Peta Teanet na tshanga ra yena, Ali Maake (Ali Mopedi), Sista H, ivi ku va na Ntombhi, loyi a nga humelerisiwa hi Chris Mkhonto (General Muzka). Ntombhi u fike a ninginisa misava hi nkandziyiso wa yena wa “Marhumbini”. Teanet, tani hi nsini ya nyiko, loko vunanga bya Disco ya Xitsonga byi sungule ku nonoka, u lo hundzuluxa endlelo, a endla muxaka wa Disco yo nonoka. Ku komba ku Teanet ka ha ri matsune wa xiviri, u kandziyise “Double Pashash”. Nkandziyiso lowu wu na tinjamba to fana na “Hlamalani”. Ivi a humelerisa Vuyelwa Vol 5, leyi a yi ri na tinjamba to fana na Xilahla na Adele, minkandziyiso leyi, yi fike yi tiyisisa vukona bya Teanet tani hi muendli wa tinjamba.
Hi lembe ra 1995, Teanet u vuye a va na nkwetlembetano na Tinito, xiyimbeleri xa le Mozambique, hikokwalaho ka minsumo ya risimu leri Teanet a nga ri kandziyisa, ku ri hi ku Tinito u rhange a ri kandziyisa. Nkwetlembetano walowo, wu vuye wu fika emakumu hi mbulavurisano, handle ku khomisani, tani hi ku, Tinito hi yena wo sungula ku va a kandziyise risimu leriya, kambe a ri nga tsariwangi ro sungula hi yena, a ku ri risimu ra ndzhavuko wa Vatsonga. Ku tiyisa vunakulobye, Tinito u endle nkandziyiso eka Teanet, lowu nga vuya wu xavisa ngopfu eMozambique. Teanet, u vuye nakambe a tikuma na ri xidziveni xa swivulavula, loko a kandziyise risimu leri a ri ri na mimpfumawulo ku katsa na minsumo leyi a yi fambelana na tinsimu ta hogo.
Loko a nga se lova, Teanet u kandziyise “Double Pashash Vol 2”, ku nga nkandziyiso lowu wu nga humesiwa na Teanet a hundze emisaveni. Wu humesiwe hi September 1996, wu na tinjamba to fana na “Khoma Maseve”. I risimu ro hola, ra mindzhumbha yo dzika, leri na rona ri nga na ntshaho wa minsumo ya risimu rin’wani ra ndzhavuko wa Vatsonga, ro ciniwa hi Xingombela, ngopfu eMozambique. Nkandziyiso lowu, wu vuye wu thyiwa vito ra “King of Shangaan Disco” ndzhaku ka ku lova ka Teanet. Hambi leswi Teanet hi yexe, a nga kala a nga tirhisangi vito “Shangaan” kumbe “Shangaan Disco” eka vuyimbeleri bya yena, loko a hundze emisaveni, nkandziyiso lowu a wu thyiwe “Double Pashash Volume 2” wu vuye wu hundzuluxiwa vito.
Handle ka ririmi ra Xitsonga, Teanet a ku ri munhu wo kota ku yimbelela hi Khelobedu, Tshivenda, English, Shona etc. Vasati va yena, a ku ri vanhu va tinxaka to hambana na matiko mo hambana.
Teanet, a nga hanyangi ku ta vona ku “hluriwa” ka yena, loko ku ri a swi ta humelela sweswo, ku suka eka tshanga ra Joe Xirimani. Teanet u baleseriwile, a lova, endzhaku ka ku holova na wanuna un’wani eBushbuckridge. Teanet u hundze emisaveni na ku ri 12 July 1996, nhungu wa malembe endzhaku ka nkandziyiso wa yena wa madyondza, Maxaka. Hi ku ya hi Riot Hlatshwayo, mutsari wa mahungu, tlhelo khale ka xirho xa The Soul Lovers, ntlawa wa le Bushbuckridge lowu a wu tlanga vunanga bya Disco ya Xitsonga, lowu a wu katsa Chris Mkhonto (General Muzka) na Noah Khosa, marito ma Teanet mo hetelela ku ve lawa:
“Va ni be mbilo”
Loko a tsutsumiseriwe evuongolweni, vaongori va fike va kuma ku, vutomi a bya ha ri kona. Vanhu va Acornhoek, hi vona va nga vona Teanet loko a yimbelela ro hetelela. Tani hi ntolovelo, vanhu va vulavula. Ndzhaku ka ku lova ka Teanet, ku ve na lava va nga vula ku swirho swa tshanga ra Xirimani, hi swona swi nga dlaya Teanet. Hambi leswi ntiyiso a wu ri erivaleni ku, rifu ra Teanet a ri nga fambelani helo na swiyimbeleri leswiya. Penny Penny u lumbetiwe ngopfu. Lexi nga hlamarisa, i ku makwavo wa Teanet, yena Fosta, u vuye a humesa risimu leri a ri vulavula hi Eric loyi a nga dlaya makwavo wa yena. Mhaka leyi, a yi tsakisangi eka Penny Penny. Eric (Penny Penny), u vuye na yena a hlamula hi risimu leri a ri tikisa swinene, ri katsa na marito mo tika ngopfu, laha a nga vula ku:
“A hi mina ni nga dlaya Teanet
A hi mina ni nga dlaya n’wana wa n’wina
Lava va nga dlaya se va khomiwile
U ri Eric Eric u vula mhani wa wena”
Minkandziyiso yo tala ya Teanet, na ya swiyimbeleri swa tshanga ra yena, a byi humelerisiwa hi va ka Mac Villa Records na RPM Records, kambe na a nge se lova, Teanet u sungule ku tirhisana na va ka CCP, lava a va ri na tinyeleti ta vuyimbeleri bya Xitsonga ku fana na Dr Thomas Chauke, George Maluleke na van’wani. Hambi leswi vunanga bya Teanet a byi tlangiwa ngopfu ntsena eka Radio Tsonga, ku fana na vona va Dr Thomas Chauke, eka Vatsonga na vaxavi, vunanga bya Teanet a byi vavamela ku fana na ndzilo wa mintsandze.
Teanet u fundziwile hi mfumo, khale ka Ward 11 ehansi ka Greater Tzaneen Municipality, Mopani District, se yi vitaniwa “Peta Teanet Ward”. Teanet, i tekiwa tani hi nhlohlotelo eka swiyimbeleri swa Vatsonga ku fana na Solly Boy, Benny Mayengani, General Muzka, Pensele na van’wani vo tala. Fosta, makwavo wa Teanet, wa ha ya emahlweni na swa vuyimbeleri, kambe u tsandzekile ku tamela matomu lama nga siyiwa hi Teanet. Kasi Vuyelwa, un’wani wa khale ka vasati va Teanet, wa ha ri kona ngopfu. Vuyelwa i un’wa wa rito ra xisati leri kumekaka ngopfu eka vuyimbeleri bya Disco ya Xitsonga, ku nga ha va eAfrika Dzonga, Mozambique na le Zimbabwe.
Minkandziyiso ya Teanet:
- Maxaka (1988)
- Divorce Case (1989)
- More Hits From Peta Teanet (1990)
- The Real Peta Teanet (1991)
- Saka Naye Jive (1992)
- Jakalakateka
- Peta Teanet & The Special Servants
- Tribute to Paul Ndlovu
- Peta Teanet U Ta Ku Tsakisa (1993)
- Jah Man T (1993)
- Peta Teanet Will Excite You (1994)
- Double Pashash (1995)
Ndzhaku ka ku hundza emisaveni, ku humesiwe minkandziyiso leyi:
- King of Shangaan Disco ( lowu i nkandziyiso lowu a nga lova na a wu endlile, a wu thyiwe Double Pashash Volume 2)
- The Best of Peat Teanet
- Greatest Hits.
Minkandziyiso leyimbirhi yo hetelela, i nhlengelo wa tinjamba ta yena.
Minkandziyiso ya Teanet na a ri eku cineni, yi kona, yo tala yi le ka ngula ya minkandziyiso ya va ka SABC.
King of disco