Xitsonga: Thyeke
Scientific: Amaranthus retroflexus / Amaranthus hypochondriacus
Thyeke i ximilani lexi nga hangalaka no tata misava hinkwayo. Xa mila enhoveni, nakambe xa byariwa tani hi swimilani swa mihandzu leyi nga kona eka vuxavisi. Hambi leswi xi nga tata misava, xi tirhisiwa ku hambana, hi ku ya hi mintolovelo ya vanhu. Ku na lava va nga swi tiveki ku thyeke i ximilani xo dyiwa hi vanhu, va xi teka ku ri ximilani xa nhova lexi faneleke ku hlakuriwa, xi hoxiwa etaleni, xi hisiwa.
Thyeke, eka Vatsonga, i ximilani xa nkoka ngopfu.
Xa tirha tani hi murhi wa xikuna, ngopfu eka swihlangi. Thyeke ra khuvutiwa, ri cheriwa swimatani, ivi n’wana a cheriwa hala ndzaku, ku hunguta xikuna kumbe switapani. Thyeke i ximilani lexi rhandziwaka hi tihomu na timbuti, hambi ku ri tinyarhi na tihongonyi. Tani hi swakudya, thyeke i xixevo xa xiyimo xa le henhla, hi ku nandzika na hi ku aka miri. Thyeke ra pfumela ku tshakatiwa kumbe ku kandzeriwa.
Thyeke ri na swihlawuleki leswi:
- Ri aka no tiyisa miri
- Ri wisisa minkarhalo
- Ri basisa marhumbu
- Ri endla ndzeni ku vevuka
- Ri engetela ngati
- Ri basisa ngati
- Ri basisa tiyinso
- Ri tiyisa marhambu
- Ri pfuneta eka nkululu wa mafurha lama nga lavekiku emirini
Na swin’wani
Thyeke ri na tinxaka to hambana, kambe vuhlawuleki bya kona bya fana. Thyeke ri wela eka swimilani leswi vativi va swa madyele va kuceteleka ku swi dyiwa hi minkarhi, ku endlela ku sivela mavabyi, na ku tiyisa miri, ku nga ndlela ya rihanyo leri tengeke.
Image source: newton.physics.uiowa.edu