Lembe ra Xitsonga, hi ntiyiso, ri sungula hi nguva ya ku hluka ka minsinya ku nga n’wheti ya Ndzhati; kambe, sweswi, se hi tirhisa lembe ra Valungu.
1 – NDZHATI – September/Setembro
Rito NDZHATI ri vula ntila. N’wheti leyi yi vuriwa Ndzhati hi mhaka ku hi yona yi endlaka Ndzhati wa ku tsema nguva ya xixika, ku pfulela nguva ya ximumu. Handle ka mimoya, se ku sungula ku duma na ku hatima, timpfula ti sungula ku na. Hi ku ya hi Xitsonga, lembe ri sungula hi Ndzhati.
2 – NHLANGULA – October/Outubro
Rito NHLANGULA ri vula nsinya wa Nhlangula (Euclea Divinorum Hiern) lowu tswalaka mihandzu ya Vuhlangula/Tihlangula, eka n’wheti leyi, mihandzu yaleyo yi tele ngopfu.
3 – HUKURI – November/Novembro
Rito HUKURI ri pfela ka “Huku rii!” Hi leswo, tihuku ti va na ti tele. Ti veka no tlhora hi nhlayo ya le henhla.
4 – N’WENDZAMHALA – December/Dezembro
Rito N’WENDZAMHALA ri vula nguva ya ku endza ka timhala. Hi lero, timhala ti va na ti tele enhoveni. Hi yona nguva yo hlakulela timbewu le masin’wini, i nguva yo vengelela nyama yi omisiwa.
5 – SUNGUTI – January/Janeiro
Rito SUNGUTI, ri pfela eka riendli “Ku Sungula”. Loko hi swi xiya khwatsi, mhaka yo n’wheti leyi yi thyiwe Sunguti, ya tikomba ku ku tirhisiwe ku sungula ka lembe hi ku ya hi lembe ra Valungu. Lembe ra Xitsonga, hi ntiyiso ri sungula hi nguva ya ku hluka ka minsinya. Hi Xitsonga xidzi, n’wheti leyi i Vuhimbini; ri pfela ka ntalo wa mihandzu ya Himbi.
6 – NYENYANYANA – February/Fevereiro
Rito NYENYANYANA ri pfela eka Riviti “Nyenyana leyintsongo”, hikokwalaho ka ku, eka n’wheti leyi, ku tele ngopfu tinyenyana letintsongo; ngopfu letiya ta Ndzeyani.
7 – NYENYANKULU – March/Março
Rito NYENYANYANA ri pfela eka “Nyenyana leyikulu”, hi lero, tinyenyana se ta hahisa.
8 – DZIVAMISOKO – April/Abril
Hi n’wheti leyi, Misoko na Tichocho ta mavele se ta dziva, ku nga ku vupfa. I nguva ya swifaki, na nguva ya ku hangalaka ka Ndzeyani.
9 – MUDYAXIHI – May/Maio
Rito MUDYAXIHI ri pfela eka xivulwa lexi; “Mu dya xihi?” Tani hi ku, swakudya swi va swi tele ngopfu emasin’wini na le nhoveni – Minhlata, mintsumbula, n’wahuva, swifaki, xikombe, makwembe na swin’wani na swin’wani swi va swi tele ngopfu.
10 – KHOTAVUXIKA – June/Junho
Rito KHOTAVUXIKA ri pfela eka xivula lexi; “Khota vuxika”, ku khota i ku nantswa kumbe ku ringa, ngopfu eka swakudya. Ku khota vuxika swi vula ku sungula ka nguva ya XIXIKA.
11 – MAWUWANI – July/Julho
Rito MAWUWANI, i rito leri vulaka moya wo hunga kantsongo, kambe na wu titimela.
12 – MHAWURI – August/Agosto
Rito MHAWURI ri vula moya lowu hungaka hi rivilo na matimba, wu tlakusa na ritshuri, kambe a wu fiki ka xidzedze. Mhawuri hi wona moya wo wisa matluka ma minsinya, hi wona wu hangalasaka na timbewu ta nhova.
Happy New Year n’whe Vatsonga, hi tshemba lembe ra 2017 ri mi khomeli leswinene.
Image source: vecteezy.com