Xidzonga
Xidzonga hi xona xi vulavuriwaka ngopfu, hi xona xi nga tala eka Xitsonga xa Nhlawulekiso. Xi vulavuriwa ngopfu eMagudu, na le Giyani, hambi leswi eGiyani xi hlanganaka na marin’wana man’wani.
- Mlunghisi Xivamba (MLFM) wa xi ba.
Xin’walungu
Xi vulavuriwa lomuya Phalaborwa (South Africa) na le ka Masingiri (Mozambique), xi tirhisa “i” la Xidzonga xi tirhisaka “u”.
- Raymond Nyathi wa xi ba.
Xihlanganu
Xi vulavuriwa lumuya Bush, Mapulangweni na le Nhlanganini. Xi twala ngopfu hi ku tirhisa “mu” ematshan’wini ya “n’wu/n’wi” – (Wa mu vona/Wa n’wi vona).
– General Muzka na Connie Maximbye (MLFM) va xi ba.
Xihlave xa Xinkuna
Xi vulavuriwa ngopfu leniya ka Muhlava, xi twala ngopfu hi ku tirhisa “ndr” na “tr” ematshan’wini ya “ndz” na ts” – (Tlatleka ntrwamba endrilweni/Tlatleka ntswamba endzilweni)
- James Shikwambana (MLFM) wa xi ba.
Xiluleke
Xi vulavuriwa ngopfu lomuya ka Malamulele, Hlanganani na le ka Mapayi. Xi twala ngopfu hi ku minta mimpfumawulo ya xinhompfu, na ku hundzuluxa mimpfumawulo ya “q”, “gq” yi va “tl” na dl” – (Ntsako/Tsako, Nsati/Sati, Nqambhi/Tlambhi).
- Matshwa Bemuda (RIP) na Mayanda va xi ba swi twala.
Xirhonga (Xinyandroma)
Xi vulavuriwa ngopfu ka Maputsu (Maputo), xi yelana na Xinkuna. Xi twala ngopfu hi “ndr”, tr” na “dr” ematshan’wini ya “ndz”, “ts” na “dz” – (Ndri rhandra ntrwamba wa mbuti).
- Xiyimbeleri Eugenio Mukhavele va xi ba swi saseka.
Xibila na Xikhambani
Xibila na Xikhambani swi vulavuriwa eBileni, marin’wana lawa, ma fana ngopfu, ku hambanisa ku le ka mpfumawulo wa marito mantsongo. Kambe, xi twala ngopfu hi ku tirhisa “g”, “gw” ematshan’wini ya “dy” na “bw”, na ku tirhisa “w” ematshan’wini ya “v” – (Ni ku gwelile ku ni ga wuswa).
- Xidimigwani (Mozambique artist) wa xi tirhisa, hambi leswi xi nga na ntikelo wa Xidzonga.
Xitshwa
Xi vulavuriwa ngopfu le Nyembani, xi twala hi ku tirhisa “c”, “g” na “bw” ematsan’wini ya “x”, “dy” na “by” – (Ni ku bwelile ku ni ga cinkwa).
- Hi xona va yimbelelaka hi xona va Tonelex na va Xikanyakanya (Mozambique artists).
Xihlengwe
Xi vulavuriwa ngopfu exikarhi ka milambu ya Save na Vembe, eMozambique na Zimbabwe. Xi twala ngopfu hi ku minta mimpfumawulo ya xinhompfu, kambe na xi tshinela ka Xitshwa.
- Zozo (South Africa) i yimbelela hi Xihlengwe. Asnath Chauke na Clifford Baloyi eka Radio Zim 4, va xi ba xi twala.
Van’wani:
- Dr. Thomas Chauke na Penny Penny va ba Xiluleke.
- Peter Teanet a ba Xin’walungu xo katsa na Xidzonga.
- Mbhazima Xilowa onge i ba Xinkuna.
Leswi nga tsariwa la henhla, ko va nkombiso ntsena, hinkwavo Vatsonga va vulavula ririn’wana ra vona leri nga na nkucetelo wa marin’wana man’wani ma Xitsonga. Swa tika ku munhu a nga vulavula ririn’wana ra muganga wa yena hi ku helela, handla ko katsa marin’wana. Na swona, ku na laha ririn’wana ri twalaka hi mpfumawulo, kambe na ku tirhe rito ra ririn’wana rimbe.
Loko hi ta eka Xitsonga xa Ndzinganelo, un’wani na un’wani a nga ha no xi vulavula.
Ahee!
Image: Wikimedia