Vatsonga, ku na swilo leswi hina tani hi rixaka, tani hi vanhu, hi faneleke ku swi hunguta kumbe ku swi herisa.
#1– Tshikani ku tivitana Swihluke swa Nghunghunyana, vatukulu va Gwambe na Dzavani.
Xana ma swi tiva ku Gwambe na Dzavani i vo mani? We are too smart to be ignorant. Vatsonga a va pfi [“hluki”] eka Nghunghunyana, Gwambe na Dzavani – Mutsonga a hi wa rimhondzo. Vavanuna lava nharhu, a va tivani no tivana, a hi va ngati yin’we, Gwambe na Dzavani a hi nuna na nsati.
#2 – “Vatsonga i Machangani”.
A hi Vatsonga hinkwavo ku nga va ka Nxumayo / Langa / Mkhatshwa. Mi hi katsi loko mi nga ta titivi ku mi vo mani.
Loko hi ku Vatsonga, hi vula;
- Vabila – Bila, Mahluza, Mathonsi etc.
- Vahlanganu – Munisi, Malwani, Mhelembe etc.
- Vahlave – Nkuna, Maswanganyi, Mavunda etc.
- Vahlengwe – Chauke, Mawunje, Xitlhangu etc.
- Vakhosa – Khosa, Masuluke, Rikhotso etc.
- Valambya – Ngoveni, Muchaviya, Mapengo etc.
- Valenge (Vacopi) – Mondlani, Maluleke, Makwakwa etc,
- Valoyi (Varozwi) – Baloyi, Makaringi, Mukansi, Mbadze etc.
- Vandzawu – Sithole, Tivani, Muhlanga etc.
- Vankomati – Mundlovhu, Ntimani, Sambo etc.
- Vatembe (Varhonga) – Tembe, Manyisa, Hobyani etc.
- Vaxika – Mukhavele, Ngomani, Kubayi etc.
- Vaxingwidzi – Chavalala, Mbhombi, Sigawuki etc.
#3 – Tshikani leswo vula vunanga bya Xitsonga, ndhavuko wa Vutsonga na mincino ya Vutsonga ku i Xigaza.
Gasa (Gaza) yaloye u lo kala a hambana na misava leyi, a nga tivi nchumu hi swilo swa Vatsonga. Gasa (Gaza) i feli KwaNongoma, eKwazulu-natal, na mixtape a ri hava.
#4 – Vatsonga, tshikani leswiya swo vula Vatsonga-kuloni ku i Mazambikwa/Swizambikwani.
Swa hi jumpisela ku ha tinyenya. Mutsonga i Mutsonga handle ka ndzilikano, Vutsonga a byi gandliwi eHome Affairs. Tshikani moya walowo. Leswo landzulana hi ku ya hi miganga a swi tlharihangi, hambi i huma Bush, Malamulele, Masingiri kumbe eka Maputsu, hi Vatsonga hinkwenu ka hina.
#5 – “Xichangani xi huma Mozambique”
Vatsonga, tshikani ku makelela timitsu ta ririmi ra hava, “Xichangani” a hi ririmi, hambi Sochangana na Nghunghunyana va lovi va nga se tshama va valavula ririmi va nge i Xichangani.
#6 – Vatsonga, tshikani leswiya swo nghenelela eka timholovo ta England na Portugal.
Tshikani ku vengana no famba mi hlevana lomu tinxakeni, hi mhaka ku hambana kumbe ku kwetlembetana ka swilungu.
#7 – Vatsonga, n’wina va Afrika Dzonga, tshikani leswiya loko munhu a endzela eZimbabwe kumbe eMusambiki, mi ku i landze vuloyi.
Mi tshika na leswiya swo Mutsonga un’wani na un’wani wa le Musambiki u tiva vuloyi kumbe vun’anga, hikuva ma rila loko vantima va Afrika-Dzonga va mi lumbeta vuloyi.
#8 – Tshikani leswiya swo hleketa ku vanhu vo basa no saseka, a swi va faneli ku va Vatsonga.
#9 – Vatsonga, n’wina vo kulelela exilungwini, tshikani ku langutela ku Vatsonga va phokotela kumbe ku twisisa, leswi mi tsandekaku ku valavula Xitsonga.
Mi nga hi siringi.
#10 – Vatsonga, tshikani leswiya swo loko mi ri lomuya ku nga na vanhu va tinxaka timbe, mi chava ku vulavula Xitsonga.
Mi nga chavi, mi nga chavisiwi; Xitsonga i ririmi ra Vukosi. Vatsonga, tshikani mhaka ya Xizululwani. Se ya nyangatsa. Tshikani kunene. Vatsonga, ntungu wa Vuzululwani wu nyefurisa rixaka rerhu. Ririmi ra Xizulu a hi bombo, na swona a ri kombi vutlharhi.
Vatsonga, a hi tshikeni ku tinyenya.